گزارشی از کمیسیون چهارم همایش بین‌المللی سیره و زمانه امام هادی(ع)
استاد حوزه و دانشگاه گفت: دوران امام هادی(ع) یکی از دوره‌های تثبیت و تبیین شیعه بود.
به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ چهارمین پنل همایش امام هادی «ابن الرضا» با موضوع «امام هادی؛ عصر و زمانه» با ریاست دکتر جباری و قرائت 6 مقاله برگزار شد.
اولین مقاله با موضوع «حوزه علمیه اهواز در دوره ابناء الرضا(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین رمضان محمدی ارائه شد.
وی در ابتدا با ارائه طرح جامعی از حوزه جنوب کشور بیان داشت: حوزه علمیه اهواز از قرن 2 تا 4 در گسترش و رونق فراوان بود که در مسند آل مهزیار در این مورد مطالب فراوانی ذکرشده است.
محمدی خاطرنشان کرد: متأسفانه در تاریخ تشیع مطلبی به نام حوزه خوزستان با محوریت اهواز و خاندان‌های علمی معروفی که در آن دوره بودند، نوشته‌نشده است.
محقق حوزوی با اشاره خدمات علمای حوزه اهواز برای حوزه قم و مشهد اظهار داشت: در هیچ جایی مطلبی در مورد خدمات این افراد نوشته‌نشده و حق این است که بخشی از تاریخ تشیع به این مسئله اختصاص پیدا کند.
وی در ادامه به بیان عوامل نفوذ تشیع در منطقه خوزستان پرداخت و افزود: نزدیکی به کشور عراق، مهاجرت قبایل شیعی در دوره امویان به این منطقه، مهاجرت سادات و بعضی از کارگزاران دوره امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به این منطقه؛ موجب رونق تشیع شد.
حجت‌الاسلام محمدی بیان داشت: در دوره قبل از امام رضا(علیه‌السلام) این شهر دارای سوابق بالایی بوده است و دوره ابناء الرضا، تشیع به‌صورت چشمگیری گسترش پیدا کرد و افراد بزرگی همچون عبدالله بن جندب بجلی نائب امام کاظم(علیه‌السلام) با وکالت تام‌الاختیار در این منطقه حضور داشتند.
این پژوهشگر تاریخی در پایان بیان داشت: خاندان مهزیار اهوازی در این منطقه حضور داشتند، تا زمان امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) جزو وکلا بودند و امام جواد و امام هادی(علیهماالسلام) تعابیر ارزشمندی درباره این خانواده از جمله درباره علی بن مهزیار دارند که از وی به نیکی و وثاقت نام‌برده شده است.
دومین مقاله با موضوع «بررسی تطبیقی رفتار خلفای عباسی با امام هادی(علیه‌السلام)» توسط دکتر محمود سامانی ارائه شد.
دکتر سامانی در ابتدا با بیان اینکه شاخصه‌ی دوم عصر خلافت عباسی، ضعف و انحطاط دستگاه عباسی است گفت: امام هادی(علیه‌السلام) در اوایل این عصر می‌زیستند و بین شش خلیفه‌ای که همزمان با ایشان بودند، بیشترین فشارها از سوی متوکل عباسی وارد می‌شد.
وی افزود: در این دوره ترکان بر مسند خلافت نشستند و معتصم عباسی به دلیل دل‌مشغولی‌هایی که داشته، از شدت فشاری که در دوره امام جواد بر این خاندان وارد می‌شد، کاسته شد ولی امام هادی همچنان تحت نظر بود.
پژوهشگر حوزه تاریخ سپس به دوره خلافت «واثق» اشاره کرد و بیان داشت: واثق نسبت به سایر خلفا فشار کمتری بر علویان وارد می‌کرد و چون امام با شیعیان ارتباط کمتری داشت، بهانه کمتری برای اذیت امام پیش می‌آمد.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: متوکل با توجه به هراس خود نسبت به گسترش تشیع، امام را به بهانه‌های مختلف احضار می‌کرد و در بین مشاوران متوکل، افرادی بودند که با شیعه دشمنی بالایی داشتند و این بر دشمنی متوکل با امام می‌افزود.
سامانی با اشاره به دوره «منتصر عباسی» گفت: منتصر عباسی چهارمین خلیفه مؤثر عصر امام هادی(علیه‌السلام) بود که باوجود زمان کوتاه‌خلافتش ، رفتار بهتری با علویان داشت و دستور داده بود که آن‌ها را اذیت نکنند و فدک را به علویان بازگردانند.
استاد دانشگاه بیان داشت: در عصر «مستعین عباسی» ترکان قدرت بیشتری داشتند و شیعیان در این دوره فشار زیادی تحمل می‌کردند و همچنین امام به حبس خانگی محکوم شدند.
وی در پایان افزود: در دوره «معتز عباسی» ، کشتار علویان صورت می‌گرفت و مردم شهر قم در این دوره مورد بی‌مهری قرار می‌گرفتند و امام هادی(علیه‌السلام) نیز توسط این خلیفه به شهادت رسیدند.
سومین مقاله این نشست علمی با موضوع «امام هادی(علیه‌السلام) و حاکمان زمانه» با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین «علی‌اکبر ذاکری» قرائت شد.
وی دوره امام هادی(علیه‌السلام) را با توجه به عملکرد خلفا به سه دوره تقسیم کرد و بیان داشت: دوره اول به دوران خلافت مأمون، معتصم و واثق و دوره دوم به بررسی ایام خلافت متوکل که به دو بخش سامرا و مدینه تقسیم می‌شود، می‌پردازد و دوره سوم دوران خلافت منتصر، مستعین و معتز می‌پردازد.
استاد حوزه خاطرنشان کرد:معتصم با این دیدگاه که شاید بتوان امام هادی را که در سنین کودکی به امامت رسیده بودند با اهداف خود همسو کند، فشار زیادی به ایشان وارد نمی‌کرد و احساس خطر زیادی از سوی ایشان نداشت و با همین دیدگاه به امام نزدیک شد.
ذاکری اظهار داشت: دوره تثبیت امامت در دوره اول حاکمان صورت گرفت و این رویداد علی‌رغم اختلاف‌نظرهای کمی که بین شیعیان بود، به وقوع پیوست.
وی افزود: در دوره متوکل در مورد زمان حضور امام در سامرا اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.
محقق حوزه تاریخ خاطرنشان کرد: منتصر با رسیدگی به وضعیت علویان و مستعین که درگیر جانشین خود بود، باعث رویداد اتفاقات خاصی در عصر امام هادی نبودند.
چهارمین مقاله این نشست علمی با موضوع «جریان‌های فکری شیعه در عصر امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید قاسم رزاقی موسوی» ارائه شد.
وی در ابتدا به زمینه‌های جریان‌های فکری آن دوره اشاره کرد و بیان داشت: درزمینهٔ‌جریان‌های سیاسی و اجتماعی با ورود ترکان و قدرت گرفتن آن‌ها، عباسیان تضعیف شدند ولی این مسئله باعث کاهش سخت‌گیری‌ها بر روی شیعیان نشد و همچنین گسترش مباحث کلامی که از زمان مأمون باب شده بود در این عصر خودنمایی می‌کرد و این مسائل در ایجاد جریان‌های فکری تأثیرگذار بودند.
موسوی در ادامه گفت: نزدیک شدن به عصر غیبت، دشواری‌ها و مشکلاتی را ایجاد کرد و کاهش ارتباط شیعیان با امام به دلیل فشار دستگاه خلافت، باعث ایجاد مشکلات فکری و عقیدتی شد.
پژوهشگر عرصه تاریخ اسلام سپس به نقش صحابه در این دوره اشاره کرد و تصریح کرد: نقش اصحاب امام در دوره‌هایی که سخت‌گیری بر امام بیشتر شده بود، پررنگ‌تر است که با ارائه روایات به مردم کمک می‌کردند.
وی در ادامه بیان داشت: وکلا و جریان‌های فکری با توجه به نقش خود می‌توانستند در جامعه تأثیر فراوانی بگذارند.
حجت‌الاسلام رزاقی موسوی به دو جریان انحرافی در عصر امام هادی(علیه‌السلام) اشاره کرد و اظهار داشت: جریان زیدیه با توجه به اینکه معتقد به اصل سیف بودند بیشتر رویکرد نظامی داشتند ولی بین آن‌ها افرادی بودند که به شبهاتی همچون امامت امام هادی(علیه‌السلام) در سنین کودکی پاسخ می‌دادند و در مباحث فکری فعالیت داشتند.
استاد خاطرنشان کرد: جریان واقفیه از وکلا شکل گرفت که به دلیل در دست داشتن منابع مالی، بیشتر به انحراف کشیده شدند.
وی افزود: رویکرد امام هادی(علیه‌السلام) در مقابله با این جریان‌ها به چهار روش 1) ادعیه، زیارات و مکاتبات که آن‌ها را از این طریق راهنمایی می‌کردند، 2) مباحث مهدویت در رد واقفیه مطرح می‌شود 3) تقابل جدی امام در مقابل برخی انحرافات مانند غلات صورت می‌گیرد 4) ایجاد سازمان وکالت؛ بود.
پنجمین مقاله نشست با عنوان «محل ولادت امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین «قاسم خانجانی» ارائه شد.
وی در ارتباط با محل ولادت امام هادی(علیه‌السلام) اظهار داشت: بیان‌های مختلفی در مورد محل ولادت ایشان ذکرشده که درنهایت «صریا» نام‌برده شده و هر تلفظی غیرازاین اشتباه است.
کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: ازنظر تطبیقی محل تولد ایشان نزدیک مدینه بیان‌شده و «مشربه ام ابراهیم» با توجه به شهرت این مکان، حضور ابناء الرضا در آن و محل دفن مادر امام رضا(علیه‌السلام)؛ مجموع این موارد نشان می‌دهد «مشربه ام ابراهیم» همان «صریا» است.
خانجانی در پایان بیان داشت: در مورد منابعی که محل تولد امام هادی(علیه‌السلام) را مدینه بیان کرده‌اند باید گفت که وقتی منطقه‌ای در حاشیه یک شهر اصلی باشد، در نام جزو همان شهر محسوب می‌شود.
ششمین مقاله نشست با عنوان «وضعیت شیعیان امامی در دوران امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین «رمضان محمدی» ارائه شد.
وی با بیان اینکه این دوره یکی از دوره‌های تثبیت و تبیین شیعه است گفت: امام هادی(علیه‌السلام) در این دوره با هدایت افکار شیعیان و تربیت شاگردان، جریان‌های مخالف فکری را توجیه می‌کردند.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: امام هادی(علیه‌السلام) برای بهبود اوضاع اقتصادی، فکری و فرهنگی شیعیان؛ سازمان وکالت را گسترش دادند.
محمدی در پایان بیان داشت: وجود انبوهی از شاگردان تأثیرگذار بر جامعه، پدید آمدن آثار فراوان تأثیرگذار و حضور شیعیان با جمیعت متفاوت؛ از جمله مسائل موجود در عصر امام هادی(علیه‌السلام) بود.
گفتنی است همایش بین المللی سیره و زمانه حضرت امام هادی علیه السلام به همت انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه و با مشارکت مجمع جهانی اهل بیت(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، جامعة الزهراء(س)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه ادیان و مذاهب، پژوهشگاه حج و زیارت، دانشگاه اصفهان، جامعة المصطفی(ص) العالمیة، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دفتر تبلیغات اسلامی و مرکز مدیریت حوزه های علمیه برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ چهارمین پنل همایش امام هادی «ابن الرضا» با موضوع «امام هادی؛ عصر و زمانه» با ریاست دکتر جباری و قرائت 6 مقاله برگزار شد.
اولین مقاله با موضوع «حوزه علمیه اهواز در دوره ابناء الرضا(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین رمضان محمدی ارائه شد.
وی در ابتدا با ارائه طرح جامعی از حوزه جنوب کشور بیان داشت: حوزه علمیه اهواز از قرن 2 تا 4 در گسترش و رونق فراوان بود که در مسند آل مهزیار در این مورد مطالب فراوانی ذکرشده است.
محمدی خاطرنشان کرد: متأسفانه در تاریخ تشیع مطلبی به نام حوزه خوزستان با محوریت اهواز و خاندان‌های علمی معروفی که در آن دوره بودند، نوشته‌نشده است.
محقق حوزوی با اشاره خدمات علمای حوزه اهواز برای حوزه قم و مشهد اظهار داشت: در هیچ جایی مطلبی در مورد خدمات این افراد نوشته‌نشده و حق این است که بخشی از تاریخ تشیع به این مسئله اختصاص پیدا کند.
وی در ادامه به بیان عوامل نفوذ تشیع در منطقه خوزستان پرداخت و افزود: نزدیکی به کشور عراق، مهاجرت قبایل شیعی در دوره امویان به این منطقه، مهاجرت سادات و بعضی از کارگزاران دوره امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به این منطقه؛ موجب رونق تشیع شد.
حجت‌الاسلام محمدی بیان داشت: در دوره قبل از امام رضا(علیه‌السلام) این شهر دارای سوابق بالایی بوده است و دوره ابناء الرضا، تشیع به‌صورت چشمگیری گسترش پیدا کرد و افراد بزرگی همچون عبدالله بن جندب بجلی نائب امام کاظم(علیه‌السلام) با وکالت تام‌الاختیار در این منطقه حضور داشتند.
این پژوهشگر تاریخی در پایان بیان داشت: خاندان مهزیار اهوازی در این منطقه حضور داشتند، تا زمان امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) جزو وکلا بودند و امام جواد و امام هادی(علیهماالسلام) تعابیر ارزشمندی درباره این خانواده از جمله درباره علی بن مهزیار دارند که از وی به نیکی و وثاقت نام‌برده شده است.
دومین مقاله با موضوع «بررسی تطبیقی رفتار خلفای عباسی با امام هادی(علیه‌السلام)» توسط دکتر محمود سامانی ارائه شد.
دکتر سامانی در ابتدا با بیان اینکه شاخصه‌ی دوم عصر خلافت عباسی، ضعف و انحطاط دستگاه عباسی است گفت: امام هادی(علیه‌السلام) در اوایل این عصر می‌زیستند و بین شش خلیفه‌ای که همزمان با ایشان بودند، بیشترین فشارها از سوی متوکل عباسی وارد می‌شد.
وی افزود: در این دوره ترکان بر مسند خلافت نشستند و معتصم عباسی به دلیل دل‌مشغولی‌هایی که داشته، از شدت فشاری که در دوره امام جواد بر این خاندان وارد می‌شد، کاسته شد ولی امام هادی همچنان تحت نظر بود.
پژوهشگر حوزه تاریخ سپس به دوره خلافت «واثق» اشاره کرد و بیان داشت: واثق نسبت به سایر خلفا فشار کمتری بر علویان وارد می‌کرد و چون امام با شیعیان ارتباط کمتری داشت، بهانه کمتری برای اذیت امام پیش می‌آمد.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: متوکل با توجه به هراس خود نسبت به گسترش تشیع، امام را به بهانه‌های مختلف احضار می‌کرد و در بین مشاوران متوکل، افرادی بودند که با شیعه دشمنی بالایی داشتند و این بر دشمنی متوکل با امام می‌افزود.
سامانی با اشاره به دوره «منتصر عباسی» گفت: منتصر عباسی چهارمین خلیفه مؤثر عصر امام هادی(علیه‌السلام) بود که باوجود زمان کوتاه‌خلافتش ، رفتار بهتری با علویان داشت و دستور داده بود که آن‌ها را اذیت نکنند و فدک را به علویان بازگردانند.
استاد دانشگاه بیان داشت: در عصر «مستعین عباسی» ترکان قدرت بیشتری داشتند و شیعیان در این دوره فشار زیادی تحمل می‌کردند و همچنین امام به حبس خانگی محکوم شدند.
وی در پایان افزود: در دوره «معتز عباسی» ، کشتار علویان صورت می‌گرفت و مردم شهر قم در این دوره مورد بی‌مهری قرار می‌گرفتند و امام هادی(علیه‌السلام) نیز توسط این خلیفه به شهادت رسیدند.
سومین مقاله این نشست علمی با موضوع «امام هادی(علیه‌السلام) و حاکمان زمانه» با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین «علی‌اکبر ذاکری» قرائت شد.
وی دوره امام هادی(علیه‌السلام) را با توجه به عملکرد خلفا به سه دوره تقسیم کرد و بیان داشت: دوره اول به دوران خلافت مأمون، معتصم و واثق و دوره دوم به بررسی ایام خلافت متوکل که به دو بخش سامرا و مدینه تقسیم می‌شود، می‌پردازد و دوره سوم دوران خلافت منتصر، مستعین و معتز می‌پردازد.
استاد حوزه خاطرنشان کرد:معتصم با این دیدگاه که شاید بتوان امام هادی را که در سنین کودکی به امامت رسیده بودند با اهداف خود همسو کند، فشار زیادی به ایشان وارد نمی‌کرد و احساس خطر زیادی از سوی ایشان نداشت و با همین دیدگاه به امام نزدیک شد.
ذاکری اظهار داشت: دوره تثبیت امامت در دوره اول حاکمان صورت گرفت و این رویداد علی‌رغم اختلاف‌نظرهای کمی که بین شیعیان بود، به وقوع پیوست.
وی افزود: در دوره متوکل در مورد زمان حضور امام در سامرا اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.
محقق حوزه تاریخ خاطرنشان کرد: منتصر با رسیدگی به وضعیت علویان و مستعین که درگیر جانشین خود بود، باعث رویداد اتفاقات خاصی در عصر امام هادی نبودند.
چهارمین مقاله این نشست علمی با موضوع «جریان‌های فکری شیعه در عصر امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید قاسم رزاقی موسوی» ارائه شد.
وی در ابتدا به زمینه‌های جریان‌های فکری آن دوره اشاره کرد و بیان داشت: درزمینهٔ‌جریان‌های سیاسی و اجتماعی با ورود ترکان و قدرت گرفتن آن‌ها، عباسیان تضعیف شدند ولی این مسئله باعث کاهش سخت‌گیری‌ها بر روی شیعیان نشد و همچنین گسترش مباحث کلامی که از زمان مأمون باب شده بود در این عصر خودنمایی می‌کرد و این مسائل در ایجاد جریان‌های فکری تأثیرگذار بودند.
موسوی در ادامه گفت: نزدیک شدن به عصر غیبت، دشواری‌ها و مشکلاتی را ایجاد کرد و کاهش ارتباط شیعیان با امام به دلیل فشار دستگاه خلافت، باعث ایجاد مشکلات فکری و عقیدتی شد.
پژوهشگر عرصه تاریخ اسلام سپس به نقش صحابه در این دوره اشاره کرد و تصریح کرد: نقش اصحاب امام در دوره‌هایی که سخت‌گیری بر امام بیشتر شده بود، پررنگ‌تر است که با ارائه روایات به مردم کمک می‌کردند.
وی در ادامه بیان داشت: وکلا و جریان‌های فکری با توجه به نقش خود می‌توانستند در جامعه تأثیر فراوانی بگذارند.
حجت‌الاسلام رزاقی موسوی به دو جریان انحرافی در عصر امام هادی(علیه‌السلام) اشاره کرد و اظهار داشت: جریان زیدیه با توجه به اینکه معتقد به اصل سیف بودند بیشتر رویکرد نظامی داشتند ولی بین آن‌ها افرادی بودند که به شبهاتی همچون امامت امام هادی(علیه‌السلام) در سنین کودکی پاسخ می‌دادند و در مباحث فکری فعالیت داشتند.
استاد خاطرنشان کرد: جریان واقفیه از وکلا شکل گرفت که به دلیل در دست داشتن منابع مالی، بیشتر به انحراف کشیده شدند.
وی افزود: رویکرد امام هادی(علیه‌السلام) در مقابله با این جریان‌ها به چهار روش 1) ادعیه، زیارات و مکاتبات که آن‌ها را از این طریق راهنمایی می‌کردند، 2) مباحث مهدویت در رد واقفیه مطرح می‌شود 3) تقابل جدی امام در مقابل برخی انحرافات مانند غلات صورت می‌گیرد 4) ایجاد سازمان وکالت؛ بود.
پنجمین مقاله نشست با عنوان «محل ولادت امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین «قاسم خانجانی» ارائه شد.
وی در ارتباط با محل ولادت امام هادی(علیه‌السلام) اظهار داشت: بیان‌های مختلفی در مورد محل ولادت ایشان ذکرشده که درنهایت «صریا» نام‌برده شده و هر تلفظی غیرازاین اشتباه است.
کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: ازنظر تطبیقی محل تولد ایشان نزدیک مدینه بیان‌شده و «مشربه ام ابراهیم» با توجه به شهرت این مکان، حضور ابناء الرضا در آن و محل دفن مادر امام رضا(علیه‌السلام)؛ مجموع این موارد نشان می‌دهد «مشربه ام ابراهیم» همان «صریا» است.
خانجانی در پایان بیان داشت: در مورد منابعی که محل تولد امام هادی(علیه‌السلام) را مدینه بیان کرده‌اند باید گفت که وقتی منطقه‌ای در حاشیه یک شهر اصلی باشد، در نام جزو همان شهر محسوب می‌شود.
ششمین مقاله نشست با عنوان «وضعیت شیعیان امامی در دوران امام هادی(علیه‌السلام)» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین «رمضان محمدی» ارائه شد.
وی با بیان اینکه این دوره یکی از دوره‌های تثبیت و تبیین شیعه است گفت: امام هادی(علیه‌السلام) در این دوره با هدایت افکار شیعیان و تربیت شاگردان، جریان‌های مخالف فکری را توجیه می‌کردند.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: امام هادی(علیه‌السلام) برای بهبود اوضاع اقتصادی، فکری و فرهنگی شیعیان؛ سازمان وکالت را گسترش دادند.
محمدی در پایان بیان داشت: وجود انبوهی از شاگردان تأثیرگذار بر جامعه، پدید آمدن آثار فراوان تأثیرگذار و حضور شیعیان با جمیعت متفاوت؛ از جمله مسائل موجود در عصر امام هادی(علیه‌السلام) بود.
گفتنی است همایش بین المللی سیره و زمانه حضرت امام هادی علیه السلام به همت انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه و با مشارکت مجمع جهانی اهل بیت(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، جامعة الزهراء(س)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه ادیان و مذاهب، پژوهشگاه حج و زیارت، دانشگاه اصفهان، جامعة المصطفی(ص) العالمیة، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دفتر تبلیغات اسلامی و مرکز مدیریت حوزه های علمیه برگزار شد.